سبوی انسانیت یا سرای نفسانیت

عمر دفتری است سربسته که آدمی به جزئیات آن راهی ندارد؛ بی‌اطلاع از پایانش، به میل خویش گذشت ایام را آن‌گونه که بخواهد رقم می‌زند. گاه صرفا به تماشایش می‌نشیند و گاه در رأس امور قرار می‌گیرد و خواسته‌های خود را بر طبیعت املاء می‌کند. هر چه هست عمر آدمی با تولد شروع و با مرگ خاتمه می‌یابد و این عمر می‌تواند سرمنشأ خیر باشد و یا شر؛ و آن بسته به انتخاب آدمی است، چرا که او مختار است به انتخاب.

خداوند از ابتدای خلقت مقامی جلیل‌القدر را برای آدمی متصور گشت، او را برای خلیفة‌اللهی برگزید و زمین و آسمانیان را بدین امر واقف نمود. او را راهی زمین نمود تا به کمک وجدان و عقل خویش راه فرش تا به عرش را بپیماید و در این راه پیامبران خود را عصای دستشان نمود تا آنگاه که می‌لغزد و زمین می‌خورد، دست‌گیرشان باشند. همه چیز را به خدمت آدمی درآورد تا نعمت را بر او تمام کرده باشد و نقصی بر خلقتش که به کامل‌ترین شکل آراسته بود ننشیند. عقل و اختیار را به موجود جدید افزود تا به حق کامل‌ترین مخلوقات گردد و متمایز از سایر موجودات گردد. در آخر نیز از روح خود در او دمید و ذره‌ای از ذات خود را در آدمی به ودیعه نهاد تا شایسته مقام‌های بلند آسمانی گردد.

و حال نوبت انسان است تا پشت‌پا به بخت خویش نزده و با بهره‌مندی از استعدادهای نهفته در وجودش، خود را از باتلاق دنیا به آسمان نور بکشاند. او در این راه بایستی سرچشمه فضایل اخلاقی گردد و از آلودگی به رذایل خود را بر حذر دارد. در همه حال به حق خود را در محضر الهی حاضر بیند و رضای الهی را سرلوحه کردار خویش قرار دهد. خدمت به خلق را که به واقع خدمت به خالق است، خالصانه به احسن وجه به جای آورد و از درشت‌خویی و خرده‌گیری پرهیز نماید. از ظلم به دیگران و تعدی و تجاوز به حقوق دیگران به دور باشد تا دیگران از او در آسایش و امنیت به سر برند. برای معبود خود شریک قائل نشود و این نه تنها در گفتار بلکه در کردارش نیز تجلی یابد. دست‌گیر مستضعفین باشد و به یاری محرومان بشتابد؛ و این‌گونه است که می‌تواند به مقام خلیفة‌اللهی نائل گردد.

ولی همین انسان آنگاه که اسیر در دست شهوت و نفسانیت گردید، شروع نگون‌بختی و باختن به دنیایش رقم خورده است. او هر ننگی را به جان می‌خرد تا عطش و ولع نفسش را فرو نشاند، دریغ از آنکه نفس سیری ناپذیر است. چنان سیر سقوط و انحطاط را می‌پیماید که قرآن در تعبیری جامع و زیبا می‌فرماید «كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ» و به واقع که چنین است.